გერმანელებმა მნიშვნელოვანი როლი შეასრულეს საქართველოში გერმანული ენის გავრცელებაში, კადრების აღზრდაში და ევროპული კულტურის პოპულარიზაციაში. გარდა კოლონისტებისა, თბილისის გერმანულ ერთობას მიეკუთვნებოდნენ: შავი ზღვისპირეთიდან გადმოსახლებული გერმანელები, ვოლგისპირელი მუშები, სხვადასხვა მაღალ თანამდებობებზე მყოფი ბალტიისპირელი
გერმანელები, ასევე გერმანიის იმპერიის მოქალაქეები და ავსტრიელები, რომლებიც, სხვებთან ერთად, როგორც ვაჭრები, მეწარმეები, მხატვრები თუ მუსიკოსები, ჯერ გავლით იმყოფებოდნენ თბილისში, მერე კი აქ მეორე სამშობლო იპოვეს. თბილისში გერმანელები მეტწილად მტკვრის მარცხენა მხარეს ცხოვრობდნენ.
თბილისის გერმანელთა საკრებულო დაარსდა 1852 წლის 1 იანვარს. იგი მიზნათ ისახავდა განათლებულ ადამიანთა დაახლოვებას და მათი ცოდნის სრულყოფას, წევრების მიერ თავისუფალი დროის ნაყოფიერად გამოყენებას – დასვენების, გართობის, მუსიკალური და დრამატული საღამოების მოწყობას, შემეცნებითი ლექციების მოსმენას და სხვა ღონისძიებებს. საკრებულოში წევრთა არჩევისას ყურადღება ექცეოდა არა მათ მდგომარეობას, არამედ პირად ღირსებას, ქცევასა და წევრთა შორის ურთიერთდამოკიდებულებას. ყოველწლიურად ირჩევდნენ უხუცესებს, რომელთა მოვალეობა იყო წესდების დაცვაზე ზედამხედველობა.
თბილისის გერმანული საზოგადოების ცხოვრებაში მნიშვნელოვანი მოვლენა იყო თბილისის ქალთა ევანგელიურ-ლუთერული საქველმოქმედო საზოგადოების შექმნა მე-19 საუკუნის 90-იან წლებში. საზოგადოება მიზნად ისახავდა ხელი შეეწყო ევანგელიურ- ლუთერული სარწმუნოების მიმდევართ ხელმოკლე პირებისათვის სხვადასხვა სახის ეკონომიური დახმარებით, სამუშაო ადგილის მოძებნით და სხ.
1819 წელს კიროჩნის (მარჯანიშვილის) ქუჩისა და მიხეილის (აღმაშენებლის) პროსპექტის კუთხეში ლუთერული ეკლესია აშენდა. ეკლესია თავდაპირველად ხის იყო. იგი მალე დაიწვა და 20-იან წლებში ქვის, შედარებით მცირე ზომის შენობით შეცვალეს. 1897 წელს ეკლესია კვლავ გადააკეთეს. არქიტექტორ ლ. ბილფელდის პროექტით აშენდა პეტრესა და პავლეს ეკლესია.
ლუთერული პეტრე-პავლეს ეკლესია ტიფლისშიმის პასტორად აკურთხეს რიჰარდ მაიერი.
ლუთერული ღვთისმსახურების აღდგენა მოხერხდა მხოლოდ საბჭოთა კავშირის დაშლის და გერმანელთა ასოციაცია “აინუნგი”-ს დაარსების შემდეგ. პირველ ხანებში ღვთის სამსახურს მამა-შვილი დრაილინგები ატარებდნენ. მათი გერმანიაში წასვლის შემდეგ პასტორის წოდება მიიღო გარი აზიკოვმა. იმავდროულად „აინუნგ”-ს გამოეყო ხელსაყრელი პირობებით მიწის ნაკვეთი ტერენტი გრანელის ქუჩაზე, ყოფილი გერმანული სასაფლაო. ამ ნაკვეთზე
ზაარბრიუკენის უნივერსიტეტის პროფესორმა გერთ ჰუმელმა ააშენა „შერიგების” ეკლესია. პენსიაზე გასვლის შემდეგ იგი გადმოვიდა საცხოვრებლად თბილისში და გახდა საქართველოში ევანგელიურ-ლუთერული ეკლესიის ეპისკოპოსი.
ეპისკოპოსი დ-რი გერთ ჰუმელი
ახალი ეკლესია
ეპისკოპოსი დ-რი ჰანს იოახიმ კიდერლენი